Podstawowym małżeńskim ustrojem majątkowym jest wspólność majątkowa. Powstaje ona z mocy prawa w chwili zawarcia małżeństwa. Ustrój ten może zostać zmieniony za zgodą obojga małżonków, którzy mogą zdecydować się np. na rozdzielność majątkową. W tym celu mogą zawrzeć umowę w formie aktu notarialnego zarówno przed zawarciem małżeństwa jak i w jego trakcie. W szczególnych przypadkach przymusowa rozdzielność majątkowa może zostać ustanowiona również przez Sąd.
Ustawowa wspólność majątkowa, a rozdzielność majątkowa.
Ustawowa wspólność majątkowa, powstaje z mocy prawa w chwili zawarcia małżeństwa, o ile małżonkowie nie podpisali uprzednio umowy majątkowej małżeńskiej, ustanawiającej rozdzielność.
Czym jest ustawowa wspólność majątkowa?
Ustawowa wspólność majątkowa jest to system regulujący stosunki między małżonkami, ze względu na ich uprawnienia do poszczególnych praw majątkowych.
W przypadku, ustawowej wspólności majątkowej mogą istnieć 3 majątki:
- wspólny
- osobisty żony
- osobisty męża
Co obejmuje majątek wspólny małżonków?
Majątek wspólny małżonków – obejmują wszystkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich do majątku wspólnego.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie zawiera katalogu zamkniętego wszystkich przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, tym niemniej przyjąć trzeba, że należą do niego w szczególności:
- pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego
z małżonków; - dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
- kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 266, 321, 568, 695 i 875).
Do majątku wspólnego należą również prawa nabyte w drodze zasiedzenia, jeżeli termin upłynął w czasie trwania wspólności ustawowej, a także grunty nabyte podczas trwania wspólności ustawowej.
Co należy do majątku osobistego męża/żony?
Do majątku osobistego męża/ żony należą przedmioty nieobjęte wspólnością ustawową, w tym:
przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, do których należy zaliczyć:
- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Czym jest rozdzielność majątkowa? W jaki sposób można ją ustanowić?
Zasadniczo rozdzielność majątkową można ustanowić na dwa sposoby tj.:
- zawierając umowę w formie aktu notarialnego przed notariuszem;
- lub w szczególnych przypadkach w drodze orzeczenia sądu.
Rozdzielność majątkowa u notariusza
Małżonkowie mogą przed notariuszem, zawrzeć umowę w której uregulują swoje stosunki majątkowe w sposób odmienny od ustroju ustawowego (wspólności majątkowej). Warto wiedzieć, że zawarcie takiej umowy jest możliwe zarówno przed zawarciem małżeństwa, jak i w jego trakcie.
Zawarcie umowy rozdzielności majątkowej przed zawarciem małżeństwa
Zawarcie umowy rozdzielności majątkowej przed zawarciem małżeństwa sprawia, że:
- małżonkowie zachowują swoje majątki nabyte do chwili zawarcia umowy,
- a przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa stanowią majątek osobisty każdego z nich.
W praktyce więc każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać i rozporządzać swoim majątkiem.
Zawarcie umowy rozdzielności majątkowej w trakcie trwania małżeństwa
Małżonkowie mogą zdecydować się na zawarcie umowy rozdzielności majątkowej w czasie trwania małżeństwa. Wówczas małżeńska wspólność ustawowa ustaje:
- z chwilą jej zawarcia;
- lub w terminie późniejszym ustalonym przez strony.
Rozdzielność majątkowa może być dwojakiego rodzaju:
- pełna i trwała
- oraz z wyrównaniem dorobków.
Powyższe rozwiązania dot. jednak sytuacji, w której oboje małżonkowie wyrażają zgodę na zawarcie ww. umowy małżeńskiej majątkowej. Nasuwa się więc pytanie, co w sytuacji, gdy tej zgody pomiędzy małżonkami nie ma?
Nie jest to sytuacja bez wyjścia !!
Przepisy prawa dopuszczają możliwość ustanowienia przymusowej rozdzielności majątkowej przez Sąd.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez Sąd
Zgodnie z art. 52 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia rozdzielności majątkowej przez Sąd.
Co można uznać za „ważne powody” uzasadniające możliwość ustanowienia rozdzielności majątkowej przez Sąd?
Za ważne powody uzasadniające orzeczenie rozdzielności majątkową przez Sąd można uznać np. sytuacje w której dalsze trwanie wspólności zagraża interesom drugiego małżonka i dobru rodziny zwłaszcza gdy jeden małżonek trwoni dorobek lub wykazuje się zupełną niegospodarnością, ważnym powodem uzasadniającym ustanowienie rozdzielności przez sąd może być również alkoholizm, czy pozostawanie przez małżonków w separacji faktycznej.
Z jaką datą Sąd może orzec rozdzielność majątkową?
Jeżeli Sąd uzna za zasadne uwzględnienie powództwa, prawdopodobnie orzeknie o rozdzielności majątkowej od dn. wniesienia pozwu, w sytuacjach szczególnych możliwe jest orzeczenie rozdzielności majątkowej również z datą wsteczną.
Kiedy Sąd może orzec rozdzielność majątkową z datą wsteczną?
Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 11 grudnia 2008 r. (sygn. akt II CSK 371/08): „ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej między małżonkami, którzy pozostawali we wspólności ustawowej lub umownej, z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa jest dopuszczalne w zasadzie tylko wtedy, gdy z powodu separacji faktycznej (życia w rozłączeniu) niemożliwe było już w tym dniu ich współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym”.
Źródła:
- ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640090059/U/D19640059Lj.pdf
- wyrok SN z dnia 11 grudnia 2008 r. w sprawie o sygn. akt II CSK 371/08 http://sn.pl/Sites/orzecznictwo/Orzeczenia1/II%20CSK%20371-08-1.pdf