Instytucja ubezwłasnowolnienia w świetle polskiego prawa jest stosowana w celu ochrony osób, które nie są w stanie w sposób racjonalny pokierować swoim postępowaniem, a tym samym nie mają świadomości swoich czynów oraz ich konsekwencji. Podstawą prawną do ubezwłasnowolnienia może być np. demencje starcza, choroby somatyczne, alkoholizm, czy narkomania.
Gdy zachowanie danej osoby starszej lub chorej staje się nieracjonalne, a tym zaczyna on szkodzić swoim interesom, rodzina nierzadko zadaje sobie pytanie, co powinna zrobić w takiej sytuacji? – jednym z takich rozwiązań, choć co należy podkreślić najdalej idącym jest instytucja ubezwłasnowolnienia.
Zgodnie z art. 13 § 1 k.c. , aby mogło dojść do ubezwłasnowolnienia całkowitego osoby muszą zostać spełnione dwie przesłanki:
- osoba, o którą chodzi, jest chora psychicznie, niedorozwinięta umysłowo lub jest dotknięta innego rodzaju zaburzeniem psychicznym, w szczególności pijaństwem lub narkomanią;
- wskutek tego nie jest ona w stanie kierować swym postępowaniem (przez niemożność pokierowania własnym postępowaniem rozumie się przede wszystkim brak możliwości dokonywania czynności prawnych w sposób świadomy i swobodny).
Cel ubezwłasnowolnienia:
- ubezwłasnowolnienie powinno być celowe tzn. służyć niesieniu pomocy osobie, która ma być ubezwłasnowolniona w załatwieniu jej spraw osobistych lub majątkowych.
Procedura
Postępowanie o orzeczenie ubezwłasnowolnienia wszczyna się na wniosek.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:
- małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
- jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;
- jej przedstawiciel ustawowy.
Uprawnienie takie ma również prokurator.
Co powinien zawierać wniosek?
Wniosek o wszczęcie postępowania powinien odpowiadać wymogom pisma procesowego tzn. zawierać:
- oznaczenie sądu, do którego jest skierowane;
- imiona i nazwiska lub nazwy stron (PESEL), ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
- oznaczenie rodzaju pisma;
- osnowę wniosku lub oświadczenia;
- w przypadku gdy jest to konieczne do rozstrzygnięcia co do wniosku lub oświadczenia – wskazanie faktów, na których strona opiera swój wniosek lub oświadczenie, oraz wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów;
- podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
- wymienienie załączników.
Ponadto wniosek o ubezwłasnowolnienie powinien zawierać:
- zakres ubezwłasnowolnienia tj. częściowe czy całkowite,
- stan cywilny osoby, która ma być ubezwłasnowolniona i w zależności od tego należy złożyć jej akt urodzenia, bądź jeśli pozostaje w związku małżeńskim akt małżeństwa ze wskazaniem imienia, nazwiska współmałżonka i jego adresu zamieszkania. Jeśli uczestnik postępowania jest wdową/wdowcem wówczas należy złożyć odpis skrócony aktu zgonu małżonka, a przypadku jeśli uczestnik jest osobą rozwiedzioną – odpis skrócony aktu małżeństwa z adnotacją o rozwodzie lub odpis prawomocnego wyroku rozwodowego.
- stosunek pokrewieństwa wnioskodawcy wobec uczestnika poprzez złożenie odpowiedniego odpisu aktu stanu cywilnego. Zazwyczaj będzie to akt urodzenia wnioskodawcy, zaś w przypadku kobiet (córka, siostra), które zawarły związek małżeński i zmieniły nazwisko akt małżeństwa wnioskodawczyni.
- przyczyny wystąpienia z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie.
Co więcej we wniosku należy zawrzeć informację, czy stan zdrowia uczestnika postępowania umożliwia mu osobiste stawienie się w Sądzie celem wysłuchania oraz telefon kontaktowy do wnioskodawcy.
Nadto wniosek powinien zawierać wskazanie osoby opiekuna prawnego, który sprawowałby opiekę nad osobą ubezwłasnowolnioną, wskazanie na kandydata na kuratora na czas trwania procesu.
Jakie załączniki należy dołączyć do wniosku?
Do wniosku o ubezwłasnowolnienie należy dołączyć:
- odpis skrócony aktu urodzenia uczestnika postępowania;
- odpis skrócony aktu małżeństwa uczestnika – jeśli uczestnik pozostaje w związku małżeńskim;
- odpis skrócony aktu zgonu małżonka oraz odpis skrócony aktu małżeństwa – jeśli uczestnik jest wdową lub wdowcem;
- odpis skrócony aktu małżeństwa, z którego wynika, iż uczestnik jest po rozwodzie – jeśli uczestnik jest osobą rozwiedzioną;
- świadectwo lekarskie wydane przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, lub opinię psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej tej osoby;
Gdzie należy złożyć wniosek?
Wniosek należy złożyć do Sądu Okręgowego miejsca zamieszkania osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a w przypadku braku miejsca zamieszkania Sądu właściwego dla miejsca jej pobytu.
Opłata
Od wniosku pobiera się opłatę stałą w wysokości 100 zł
Procedura po uprawomocnieniu się orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu całkowitym
Sąd okręgowy po uprawomocnieniu się orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu całkowitym przesyła odpis postanowienia do sądu rejonowego, wydziału rodzinnego, właściwego dla miejsca zamieszkania osoby ubezwłasnowolnionej.
Sąd opiekuńczy ustanawia dla niej przedstawiciela ustawowego – opiekuna. Dokonuje on w imieniu osoby ubezwłasnowolnionej czynności prawnych.
Źródło:
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640160093/U/D19640093Lj.pdf